Arcydzięgiel (Angelica archangelica) inaczej dzięgiel litwor, to roślina, której właściwości lecznicze doceniono już w średniowieczu. Ówcześni zakonnicy nazywali arcydzięgiel Zielem Ducha Świętego i zalecali żucie jego korzeni (Radix Archangelicae), które są surowcem leczniczym, w celu osiągnięcia długowieczności. Inne nazwy arcydzięgla to: angelika, dzięgiel lekarski, dzięgiel wielki, anielskie ziele, archangielski korzeń, anielski korzeń.
Współczesna fitoterapia poleca stosowanie przetworów z tego zioła (m.in. napary, nalewki) w dolegliwościach układu pokarmowego – jako środek na wrzody żołądka, niestrawność czy pobudzenie apetytu.
Arcydzięgiel w postaci naparów ukoi także nerwy, a w postaci olejków do nacierania złagodzi bóle reumatyczne czy korzonków. Z kolei płukanki z arcydzięgla sprawdzą się przy włosach przetłuszczających się i z łupieżem. Ponadto arcydzięgiel to w medycynie ludowej metoda leczenia bielactwa i innych chorób skóry. W medycynie naturalnej stosuje się przetwory z korzenia arcydzięgla w przypadku zaburzenia pracy układu pokarmowego. Arcydzięgiel to przede wszystkim sprawdzony sposób na zaburzenia trawienia, gdyż zwiększa wydzielanie soku żołądkowego i śliny, a także pobudza wydzielanie enzymów trawiennych – pepsyny i pentagastryny – w żołądku. Dzięki temu zwiększa także apetyt, dlatego jest polecany niejadkom.
Ponadto arcydzięgiel złagodzi bóle brzucha i skurcze żołądka, gdyż pochodne furanokumaryny i niektóre składniki olejku eterycznego tego zioła działają rozkurczowo na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego. Arcydzięgiel sprawdzi się także przy problemach z zaparciami, wzdęciami i odbijaniem.
Arcydzięgiel jest źródłem kumaryny, furokumaryny, glikozydów, garbników i kwasów organicznych oraz pektyn, taniny, witaminy C oraz witamin z grupy B. Arcydzięgiel wspomaga trawienie, wzmagając wydzielanie soku żołądkowego i innych soków trawiennych, przyspiesza i usprawnia perystaltykę jelit, co ma działanie rozluźniające przy zaparciach, wspomaga też usuwanie gazów i wzdęć. Arcydzięgiel łagodzi nudności. Ma właściwości oczyszczające organizm z toksyn, ponieważ wspomaga wydzielanie śliny, moczu i potu. Działanie napotne i wykrztuśne arcydzięgla korzystnie wpływa na usuwanie zalegającej wydzieliny oraz szybsze „wypocenie” choroby przy przeziębieniu i grypie. Arcydzięgiel wspomaga organizm w czasie kuracji odwykowych od alkoholu, narkotyków i nikotyny.
Arcydzięgiel rozgrzewa, pobudza krążenie, ożywia. Polecany jest do stosowania również zewnętrznie, w formie nalewki lub odwaru jako środek do nacierania lub kąpieli rozgrzewającej dla osób borykających się z problemem zimnych dłoni i stóp. Okłady, nacieranie i kąpiele z wywarem z arcydzięgla pomagają uporać się z bólami mięśni, reumatyzmem, pomagają w zapaleniach korzonków, a nawet grzybicy stóp oraz przy atopowym zapaleniu skóry, owrzodzeniach i innych uszkodzeniach naskórka. Antybakteryjne działanie arcydzięgla wspomaga też gojenie i leczenie stanów zapalnych w jamie ustnej.
Arcydzięgiel działa uspokajająco, przeciwnerwicowo. Wspomaga organizm w walce z bezsennością, stanami lękowymi i depresyjnymi. Jest składnikiem ziołowych tabletek i kropli uspokajających. Ma działanie przeciwmigrenowe.
Arcydzięgiel jest stosowany także w kuchni. Kandyzowane łodygi i ogonki liści arcydzięgla, smażone w cukrze są ozdobą wielu wyrobów cukierniczych. Świeży arcydzięgiel stosuje się jako przyprawę – korzeń i owoce pasują do potraw mięsnych, ryb oraz sosów. Arcydzięgiel jest składnikiem nalewek i likierów, a nawet wódki. Dzięgielówka, wódka Chartreuse oraz domowe nalewki zawdzięczają swój smak i właściwości właśnie arcydzięglowi.
Arcydzięgiel a barszcz Sosnowskiego
Zdarza się pomylenie arcydzięgla z barszczem Sosnowskiego, inną rośliną z rodziny selerowatych, o podobnej wielkości i kształcie. Barszcz Sosnowskiego powoduje poważne oparzenia skóry. Arcydzięgiel różni się od barszczu Sosnowskiego kolorem łodyg, kształtem liści i kwiatostanów oraz okresem kwitnienia, jednak w celu uniknięcia przykrych skutków pomyłki nie jest zalecane zrywanie dziko rosnących roślin bez pewności co do ich gatunku.
Przeciwwskazania
Nie zaleca się jego stosowania kobietom w ciąży oraz karmiącym piersią.