Kozłek lekarski (zwany walerianą) jest popularną rośliną od lat wykorzystywaną w medycynie jako środek uspokajający i ułatwiający zasypianie. Rośnie w Europie, Azji i Ameryce północnej, głównie na terenach wilgotnych. Surowcem leczniczym kozłka lekarskiego jest korzeń i kłącze (radix et rhizoma), zbierane późną jesienią. Są surowcami leczniczymi, od lat wykorzystywanymi zarówno w medycynie ludowej, jak i konwencjonalnej. Wykazują one przede wszystkim działanie uspokajające, dlatego znalazły zastosowanie głównie jako środek „wyciszający” organizm w stanach łagodnego napięcia nerwowego i przy trudnościach w zasypianiu na tle nerwowym. Warto jednak wiedzieć, że kozłek lekarski ma także inne właściwości lecznicze, m.in. rozkurczające, dzięki czemu można go stosować w dolegliwościach żołądkowych lub podczas bolesnych miesiączek.

 

Za  działanie lecznicze kozłka odpowiedzialne są walepotriaty, kwasy walerenowe oraz olejek eteryczny zawierający estry kwasu izowalerianowego i walerianowego. Aby surowiec wykazywał optymalne działanie powinien być suszony w temperaturze do 35°C, ponieważ jego nietrwałe substancje czynne rozkładają się w wyższej temperaturze. Silniej działają preparaty zawierające etanolowe wyciągi kozłka lekarskiego (gdzie rozpuszczalnikiem jest etanol), bo jego związki lecznicze lepiej rozpuszczają się w alkoholu niż w wodzie.
Substancje aktywne waleriany powodują wyciszenie układu nerwowego i wywołuje działanie przeciwlękowe i nasenne.  

 

Korzeń i kłącza kozłka lekarskiego obniżają bowiem aktywność ośrodkowego układu nerwowego, a co za tym idzie – doprowadzają do zmniejszenia napięcia i uczucia niepokoju, wywołują stan odprężenia psychicznego, w związku z tym są powszechnie stosowane w stanach zdenerwowania, napięcia i pobudzenia nerwowego. Korzeń waleriany jest także skutecznym środkiem na umiarkowaną bezsenność – szczególnie w utrudnionym zasypianiu, spowodowanym stanami napięcia i pobudzenia nerwowego. Poprawia on jakość snu poprzez zmniejszenie czasu potrzebnego do zaśnięcia, wydłużenie czasu snu oraz zmniejszenie ilości wybudzeń w ciągu nocy.

Warto wiedzieć, że w medycynie naturalnej przetwory z kozłka lekarskiego stosuje się w także w takich dolegliwościach, jak: przyspieszone bicie serca na tle nerwowym, ból głowy, pulsowanie w skroniach, a nawet lekkie zawroty głowy. W medycynie ludowej kozłek lekarski był używany także w celu leczenia padaczki.

Kozłek lekarski jest uważany za stosunkowo bezpieczne zioło, pod warunkiem, że będzie stosowany w zalecanych dawkach przez określony czas, czyli nie dłużej niż miesiąc. Po 30 dniach zażywania waleriany należy zrobić dwutygodniową przerwę, po czym ponownie można wrócić do jej stosowania.

  • Napar z waleriany przygotowuje się, zalewając 1 łyżeczkę korzenia kozłka (około 2,5 g) 1 filiżanką wrzącej wody (150 ml). Całość należy naparzać pod przykryciem 10-15 minut, a potem przecedzić. Napar można pić po 1 filiżance 3 razy dziennie.
  • Nalewka z waleriany (kozłkowa) – dorośli mogą przyjmować 20-60 kropli nalewki w kieliszku wody po zjedzeniu kilka razy dziennie jako środek rozkurczowy i uspokajający. Nalewkę kozłkową można kupić w aptekach (należy prosić o krople walerianowe).
  • Można także przyrządzić napój uspokajający z walerianą, dodając 60 kropli (około 1/3 łyżeczki) nalewki kozłkowej (kropli walerianowych) do szklanki gorącego mleka, osłodzonego łyżką miodu. Wypity godzinę przed pójściem spać, przywróci spokojny i głęboki sen.

Przeciwwskazania:

Waleriany nie można łączyć z lekami przeciwhistaminowymi, zwiotczającymi mięśnie, uspokajającymi, nasennymi, antynapadowymi, środkami odurzającymi, alkoholem lub jakimikolwiek lekami stosowanymi w leczeniu chorób psychicznych (m.in. lekami przeciwdepresyjnymi, lekami przeciwlękowymi).

Osoby chore na raka, przyjmujące leki przeciwgrzybicze lub leki obniżające poziom cholesterolu, przed spożyciem waleriany powinny skontaktować się z lekarzem. Zalecenia te dotyczą także osób z chorobami nerek i wątroby.

Waleriana może wchodzić w interakcje z lekami stosowanymi przez anestezjologów, w związku z tym nie powinno się jej stosować przed operacją w znieczuleniu ogólnym.

Z kozłka lekarskiego powinny zrezygnować także kobiety w ciąży lub karmiące piersią, a także dzieci do 12. roku życia (według Europejskiej Agencji Leków, preparaty otrzymywane z kozłka lekarskiego można stosować u osób od 12. roku życia).